نشست معرفی و نقد کتاب: درآمدی بر حقوق اساسی

معاونت پزوهشی و فنّاوری دانشگاه علوم قضائی و خدمات اداری در راستای تداوم سلسله جلسات معرّفی و نقد کتاب، هشتمین نشست خود را به کتاب «درآمدی بر حقوق اساسی» تالیف آلبرت ون دایسی اختصاص داد. این کتاب در سال ۱۲۶۳ شمسی به زبان فارسی ترجمه و در سال جاری به کوشش دکتر سید ناصر سلطانی استادیار حقوق عمومی دانشگاه تهران تصحیح گردیده است. نشست معرفی و نقد یادشده روز شنبه ۷ اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۱۳:۳۰ در سالن دانشکده ثبت و مدیریت قضائی دانشگاه و با حضور اساتید و منتقدان حوزه حقوق عمومی و دانشجویان دوره دکتری و کارشناسی ارشد منعقد گردید.

با شروع نشست، آقای دکتر فلاح زاده دبیر جلسه ضمن تشریح برنامه‌های اصلی شورای تخصصی دانشگاه برای انتخاب و معرفی کتاب‌های مختلف و با گرایش‌های چهارگانه حقوق (عمومی، بین الملل، خصوصی و جزا) برای نقد، به نحوۀ انتخاب آثار و مؤلفه‌های این امر اشاره داشتند و از جمله معیارهای انتخاب کتاب را تازه و نو بودن مطالب، جدیدالنشر بودن اثر، پرباری و وزانت کار، دارای اهمیت علمی در رشته خود برشمردند. ایشان اشاره‌ای هم به نظم زمان برپائی جلسات نمود و اظهار داشتند این جلسات به طور مشخص هر هفته روزهای شنبه برگزار می‌شود. در ادامه ایشان با تشکر از حضور اساتید و دانشجویان و به ویژه مصحح کتاب که پذیرفتند کتابشان در معرض نقد و بررسی قرار گیرد، اظهار امیدواری کردند سلسله جلسات با دو نشست معرفی و نقد کتاب برای سال جاری تداوم یافته و در سال آتی با قوت بیشتری ادامه یابد.

آقای دکتر سلطانی، مصحح کتاب که به کوشش ایشان کتاب «درآمدی بر حقوق اساسی» در قالب جدیدی چاپ و به جامعه حقوقدانان تقدیم شده است با ابراز تشکر از معرفی و نقد کتاب، اظهار خرسندی از این سنت حسنه و با آرزوی توسعه این موضوع در سطح سایر دانشگاه‌ها، اعلام داشتند: آقای دایسی در ۱۸۵۵ کتاب بالغ بر ۵۰۰ صفحه خود را چاپ کرده است. اکنون این کتاب، برگردان و تصحیح ترجمه فارسی از متن انگلیسی کتاب آلبرت ون دایسی می‌باشد. نسخه خطی‌ای، که با خط نستعلیق زیبا در ۱۲۶۳ شمسی توسط مترجمی گمنام تهیه و البته ترجمه فشرده‌ای از کتاب اصلی آقای آلبرت ون دایسی است. ترجمه فارسی کتاب دایسی تنها نسخه خطی در کتابخانه مجلس است و احتمال ترجمه این اثر در دوره ناصری و توسط محمد مظاهر معروف به صدیق حضرت، فرض اول بوده است. این در حالی است که تنها نشانه ترجمه فارسی کتاب دایسی، درج عنوان «حقوق اساسی ترجمه از قوانین فرانسه» در پشت جلد آن می‌باشد و در فهرستگان نسخ خطی نیز نامی از آن برده نشده است. 

ایشان ادامه می‌دهند که اهمیت این کار در حال حاضر نشان دهنده این است که دوران مشروطیت، فهم صحیح از حقوق اساسی و مؤلفه‌های قانون و قانونمداری وجود داشته است و در این راستا نظریه‌پردازان همراه انقلاب مشروطه توانستند از بهترین کتاب‌های روز دنیا ترجمه‌هایی را تهیه و به عنوان تغذیه فکری به جامعه و به ویژه حقوقدانان کشور تقدیم نمایند؛ به طوری که این آثار محل ارجاع مفاهیم حقوق اساسی برای قانون‌نویسان آن دوره قرار گرفته است. این اثر همچنین سابقه آموزش حقوق اساسی در آن برهه را یادآور می‌شود. اهمیت دوم این کوشش این است که ده‌ها و صدها نسخه خطی به عنوان میراث حقوقی تاریخی وجود دارد که باید با همّتی بلند تصحیح، ترمیم و تجدید چاپ گردند. در خصوص زبان اصلی کتاب آقای دایسی هم باید با نگاه به تمام ابعاد کتاب ایشان ترجمه کامل و روانی تهیه و باز نشر داده شود.

در این محفل علمی آقای وکیلیان، عضو هیأت علمی علامه طباطبائی منتقد نخست و مهمان جلسه ضمن بزرگ دانستن اهمیت معرفی و نقد کتاب توسط دانشگاه علوم قضائی و تشکر از زحمت دکتر سلطانی برای تصحیح نسخه خطی، یادی از مترجم اولیه اثر نموده و کشف اثر ترجمه شده از آقای ون دایسی را هم موجب خوشحالی نسل حاضر و هم موجب تاسف از عدم اشراف بر مفاهیم و ادبیات گذشته دانستند و تأکید نمودند که چه میراث عظیم و با پشتوانه‌ای در ورای حقوق ایران وجود دارد و به اهمیت نشر منابع دست اول حقوق توجه دادند. ایشان به جایگاه علمی آقای البرت ون دایسی در حقوق انگلستان و بلکه جهان و بویژه در حقوق عمومی و به خصوص در حقوق اساسی اشاره کردند. از دیگر نکات مورد اشاره این استاد دانشگاه، روش‌شناختی ون دایسی و بررسی زمینه‌های تاریخی حقوق و معرفی نهادهای حقوقی از سه دیدگاه پوزیتیویستی، تاریخی و تطبیقی و نیز بیان اصول حاکم بر نظام انگلستان بود که منجر به یک عقلانیت در نظام‌شناسی حقوق می‌شود و این نکته را از نقاط قوت این اثر بر شمردند.

در این جلسه آقای دکتر آقائی طوق، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم قضائی به عنوان دومین ناقد کتاب، ضمن گریزی به تاریخ تالیف کتاب دایسی در ۱۸۵۵ و تجدید چاپ در ۱۹۱۵ که پس از گذشت سی سال به چاپ هشتم رسید، ترجمه ۱۲۶۳ شمسی توسط ایرانیان را گام بزرگی دانسته و افزودند که ترجمه فرانسوی اثر دایسی که به میزان صفحات کتاب زبان انگلیسی است، دقیق‌تر و کامل‌تر می‌باشد. در حالی که ترجمه فارسی موجود با عمری در حدود یکصد و سی ساله، مبتلای فشردگی مطالب و گاهی حذف مفاهیم شده است؛ اگرچه با وجود این نقص، از ارزش تصحیح نسخه خطی و ترجمه فارسی موجود توسط دکتر سلطانی نمی‌کاهد. ایشان ضمن اذعان به اهمیت و ارزش تاریخی این اثر اضافه نمودند که این‌گونه آثار موجب رشد زبان حقوق ما شده است. وی نتیجه‌گیری کرد که با رشد زبان حقوق در ایران امروز می‌توان ترجمه کاملی از کتاب‌های روز دنیا به جامعه حقوقی ارائه داد تا ضمن توجه به سنت‌های گذشته بر غنای مفاهیم و قواعد بومی افزوده شود.

در این نشست (یکی از حاضران) آقای رضا یعقوبی دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبائی نیز با بیان فواید داخلی این اثر و برکات فراملی اذعان داشتند: که این کتاب موجب آشنائی حقوقدانان با سیر تکوین زبان حقوقی و مفاهیم حقوق معاصر می‌شود و اقدام دکتر سلطانی را گامی در جهت بذل توجه به سنت‌ها و قواعد بومی اسلاف در مقام تصویب قوانین تلقّی نمودند.

در پایان جلسه دکتر فلاح زاده به عنوان جمع‌بندی مطالب بیان کردند: به نظر منتقدان و اجماع این نشست با توجه به اهمیت آقای آلبرت ون دایس و تئوری سه‌گانه ارائه شده ایشان در «حاکمیت قانون»، «حاکمیت پارلمان» و «حاکمیت عرف‌های اساسی» پیشنهاد می‌شود در چاپ جدید کتاب، مقدمه مفصل‌تری برای تبیین شخصیت آقای دایسی و بیان اندیشه‌های وی، معرفی کتاب دایس به زبان اصلی و نیز نوع روش‌شناختی مورد نظر وی پرداخته شود.

نشست معرفی و نقد کتاب تجزیه و تحلیل سیستم رسیدگی به دعاوی در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی